در ایران معلم جایگاه ویژه‌ای دارد بهطوریکه حتی قبل از تأسیس نهاد رسمی تعلیم‌وتربیت بخش مهم و تأثیرگذار جامعه سنتی و ابتدایی آن روز به امر تعلیم و تربیت می‌گذشت و به‌صورت مشخص به‌عنوان قشر مرجع انجام وظیفه می‌کرد.
بعد از تأسیس دولت مدرن در ایران و ایجاد نهاد تعلیم و تربیت، معلمین به‌عنوان یک هویت مستقل در دایره بوروکراسی کشور شناخته شدند.از همان ابتدا معلمین ایرانی به‌عنوان یک بخش مرجع و پیشرو عمل می‌کردند؛ بهطوریکه تأثیرگذارترین حرکت‌های اجتماعی در ایران به‌واسطه حضور آنها به‌نتیجه رسیده است.
در انقلاب اسلامی هم در وقوع و هم در تداوم آن معلمان بیشترین نقش را داشتند؛ چرا که مهم‌ترین و تأثیرگذارترین چهره‌های انقلاب خود به صفت معلمی مفتخر بودند. مرحوم دکتر شریعتی، شهید رجایی، استاد مطهری، دکتر بهشتی، دکتر مفتح و دکتر باهنر بیش از هر عنوان دیگری معلم بوده‌اند و با تلاش خود توانستند نسلی را آماده کنند تا بتوانند سنت جاهلی شاهنشاهی را که به قدمت تاریخ ایران ریشه کرده بود از جای برکنند.
این مجاهدت معلمان کاری بس سترگ بود؛ چرا که تغییر فرهنگ مسلط و ایجاد فرهنگ انقلابی کاری راحت و آرام نبود و این مهم توسط آنها و آگاهی‌‌دهی عمومی به نتیجه رسید.
در جامعه‌شناسی نخبگان، به 2 نوع نخبه اشاره می‌شود:
1- نخبگان فکری که تولید اندیشه و فکر می‌کنند و چارچوب‌های تمدنی را بنیانگذاری می‌نمایند و یا در فضای اندیشه و فکر سیر کرده و اندیشه‌ها را جاری و ساری می‌کنند.
2- نخبگان ابزاری که با بهره‌گیری از تفکر و دانش به نوعی به‌سامان تولید و مدیریت و خدمات و ایجاد ابزار برای زندگی و رفاه بهتر می‌اندیشند.
معلمان در دایره نخبگان فکری قرار می‌گیرند که دائم به تولید و انتقال فکر و اندیشه و تجربیات مشغول هستند که ثمره آن ساختن انسان است. این موضوع آنها را در جایگاه ویژه‌ای قرار می‌دهد. به همین‌خاطر در سالروز شهادت استاد مطهری که یک معلم تمام‌عیار بود «روز معلم» نام می‌گیرد. استاد مطهری با «تزکیه نفس» و «اخلاص» با دایره وسیع دانش و مجاهدت علمی، کیمیایی از خود ساختند که بارزترین خصیصه ایشان معلمی بود.
عالم و عابد و صوفی همه طفلان رهند مرد اگر هست به جز عالم ربانی نیست
استاد مطهری علاوه بر داشتن برنامه‌ای مشخص و منظم برای تزکیه نفس، علت ناموفق بودن در تزکیه نفس را چنین برشمرده‌اند:
«یکی از علل عدم موفقیت در تزکیه نفس این است که تعلیم اخلاقی در میان ما به‌صورت تعلیم و تدریس وجود دارد، نه به‌صورت سازندگی و درمانگری».
طهارت روح، پرهیز از جمود، «اعتدال در رفتار و گفتار»، «عبادت خالصانه» و «هدفمندبودن در زندگی» از اهم برنامه‌هایی بود که استاد در زندگی خود بدان دست یافته بودند و همگان خصوصا معلمان با این کیمیای عملی می‌توانند مس وجود خویش را به زر ناب تبدیل کنند.
قطع این مرحله بی‌همرهی خضر مکن ظلمات است بترس از خطر گمراهی
واقعیت دیگر که بدان کمتر پرداخته شده است معیشت و زندگی این قشر پیشرو اجتماع است. بسیاری از معلمان با مشکلات زندگی دست‌وپنجه نرم می‌کنند و برخی افراد مروج تفکر پوزیتیویستی که مقوله آموزش را از پرورش جدا می‌دانند خسارات فراوانی بر ساختار نهاد تعلیم و تربیت زدند و از طرفی تغییرات پی‌درپی مدیریتی و تغییر سیاست‌ها آسیب‌های جدی به این بخش وارد کرده است بهطوریکه عده‌ای کوشیدند تعلیم و تربیت را مانند بخش خدمات به‌صورت پیمانکاری واگذار کنند.
حقایق ناب فرهنگ اسلامی و ایرانی و ماهیت علم‌پروری و ادب‌دوستی ایرانیان می‌گوید نباید معلم را چون دیگر کارمندان و آموزش‌وپرورش را چون دیگر وزارتخانه‌ها دید بلکه اگر به‌دنبال آینده پربار می‌گردیم باید به معلمان امروز توجه کنیم.
هر کشوری که مسیر پیشرفت و تعالی را پیمود از سر توجه به معلمان دیروز و امروز آن بوده است. همانطور که در ابتدای این گفتار آمد اگر انقلاب به مقصد پیروزی رسید به دلیل همت بلند معلمان آن بود، به همین خاطر است که بهترین روز خدا روز معلم است چرا که امید و سربلندی را هدیه می‌دهد.
